تقلب های علمی و آب رفته ای که دیگر به جوی بازنمی شود - وبلاگ ایزابل

به گزارش وبلاگ ایزابل، بحث بر سر تخلفات علمی محققان ایرانی در نشریات علمی جهان موضوعی است که در سال های گذشته چندین بار تکرار شده و اگرچه هر بار بر این نکته تاکید می گردد که این نوع تخلفات تنها مختص ایران نیست اما با این حال انتشار چنین اخباری صندلی علمی کشور را دستخوش اما و اگر می نماید. به تازگی نیز اخباری مبنی بر تقلب و کپی برداری یک استاد ایرانی در دانشگاه استرالیا منتشر شده که اگرچه در این مورد خاص فرد مورد نظر در ایران فعالیت نداشته اما در نهایت انتشار این نوع اخبار برای جامعه علمی کشور وجهه خوشایندی ندارد.

به گزارش وبلاگ ایزابل، در روزهای گذشته اخباری منتشر شد که گویای اتهامات دکتر علی نظری، پژوهشگر ایرانی دانشکده مهندسی دانشگاه سوینبرن استرالیا مبنی بر تقلب علمی و کپی برداری بود و گفته شد که متأسفانه بعد از تحقیقات طولانی این تخلفات به اثبات رسیده است.

نکته جالب اینکه این محقق ایرانی به پشتوانه تحقیقات خود پیروز به جذب بودجه ای به ارزش بیش از یک میلیون دلار، از بودجه های عمومی شورای تحقیقات استرالیا، از جمله بورس پروژه های اکتشافی شده است!

ایوان اورانسکی، موسس وب سایت Retraction Watch کسی است که موارد تخلف علمی دکتر نظری از جمله مجموعه ای از سوءاستفاده ها در خصوص نتیجه گیری، سرقت ادبی، کپی کاری و جا زدن نویسنده را فاش نموده است.

وب سایت Retraction Watch که درآگوست 2010 از سوی ایوان اورانسکی بنیان گذاری شده، بلاگی است که در خصوص مقالاتی که از سوی انتشارات علمی به دلیل وجود مشکل برگشت خورده باشند، گزارش می دهد.

حال اگرچه فعالیت های این محقق در ایران صورت نگرفته و نظارت بر آن بر عهده مسئولان داخلی نبوده اما در هرصورت انتشار این نوع اخبار وجهه خوبی برای جامعه علمی ندارد.

نکته دیگر آنکه این موضوع در حالی اتفاق می افتد که سه سال پیش، حول و هوش همین روزها در آبان ماه (اوایل نوامبر 2016) بود که دو موسسه انتشارات علمی معتبر بیومد سنترال (Bio Med Central) و اشپرینگر (Springer)، از حذف 58 مقاله منتشرشده در هفت نشریه علمی خبر دادند که 282 پژوهشگر ساکن ایران مؤلف آن ها بوده اند. در آن موقع علاوه بر حذف 58 مقاله ایرانی، 49 مقاله دیگر هم برای تقلب های احتمالی از سوی اسپرینگر نیچر (ناشر مجله نیچر) تحت آنالیز قرار گرفتند.

موضوع تخلفات علمی در ایران موضوع چندان تازه ای نیست و گوش همه به اخبار پیرامون این موضوع آشناست؛ به ویژه آن که حدود سه ماه پیش نیز آیین نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی به تصویب هیئت دولت رسید و اندکی پیش از آن نیز 25 واحد صنفی فروش انتها نامه پلمب شدند و چنین وعده داده شد که واحدهای دیگری نیز در معرض پلمب خواهند بود.

اما به نظر می رسد بر ملا شدن تخلفات علمی از سوی محققان ایرانی در سطح بین المللی، اتفاق مهم تری باشد که البته به همان نسبت برخورد و مقابله با آن هم دشوارتر است. تخلف علمی محققان ایرانی که در سطح بین المللی و از سوی انتشارات معتبر اعلام می شوند، به دنبال تحقیقات مفصل از سوی این انتشارات اعلام شده و مثال آبِ رفته ای هستند که به جوی خویش باز نمی گردد.

تنزیل مرتبه و تعلیق از فعالیت، از جمله مجازات هایی بود که برای نویسندگان متخلف 58 مقاله رد شده از سوی نیچر در نظر گرفته شد. همچنین آماری که از سوی وزارتین علوم و بهداشت در خصوص تعداد نویسندگان خاطی داده شد، با آمار نیچر (282 نفر) متفاوت بود. تعداد کل نویسندگان مقالات رد شده نیچر در وزارت علوم 138 نفر، در وزارت بهداشت 194 نفر و در دانشگاه آزاد 66 نفر معین شده و این گونه اعلام شد که مجموع 398 در تهیه 58 مقاله نقش داشته اند.

البته در آن موقع بیومد سنترال و اسپرینگر چنین اعلام کردند که حذف مقالات تنها برای اصلاح سوابق علمی بوده و آن ها نمی توانند بگویند که هر یک از پژوهشگران دخیل در نگارش این مقالات، شخصاً در تقلب های مرتبط نقش داشته اند.

حدود یک سال بعد از حذف 58 مقاله نویسندگان ایرانی به دلیل تخلف علمی در دی ماه 1396، در رسانه های ایرانی چنین اعلام شد که گزارشی از سوی الزویر (Elsevier) ، یکی از بزرگترین ناشرین مطبوعات پزشکی و علمی دنیا، منتشر شده که نشان می دهد گروهی از دانشگاهیان ایرانی با پیشنهاد داوران غیرواقعی در جریان آنالیز مقالاتشان تقلب نموده اند.

بر اساس این گزارش، 26 مقاله علمی از نویسندگان ایرانی به دلیل تقلب در داوری از سوی ناشر از لیست مقالات مجلات الزویر حذف شدند که این مقالات در دانشگاه آزاد تهران فراوری شده بود.

بعضی موارد تقلب های اجرا شده در مقالات رد شده نیچر تغییر نام نویسنده از زمان ویراستاری تا زمان انتشار و معرفی آدرس های ایمیل جعلی بوده اند؛ تغییر نام نویسنده، نشان دهنده این است که اثر به فرد دیگری فروش رفته است.

به گزارش وبلاگ ایزابل، با تصویب آیین نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی، فعالیت کمیته های اخلاق پژوهش در دانشگاه ها، برخورد با واحدهای صنفی انتها نامه فروشی، ابطال مدارک تحصیلی متخلفان علمی و سایر راهکارهایی که برای مقابله با تخلفات علمی پیاده سازی می گردد، انتظار می رود به مرور زمان با کاهش تخلفات علمی و افزایش کیفییت پژوهش ها در سطح داخلی روبرو باشیم.

از سوی دیگر، بعضی کارشناسان توصیه نموده اند در این حوزه بایستی به ریشه های بروز تخلفات علمی، از جمله گسترش مدرک گرایی در جامعه، اوضاع نابه سامان اشتغال فارغ التحصیلان و عدم اطلاع محققان از مصادیق تقلب علمی پرداخته گردد.

با این حال آنچه محرز است این است که وزن تخلفات علمی که از سوی محققان ایرانی که در دانشگاه های خارج از کشور صورت می گیرد و در مقالات بین المللی آن ها بازتاب پیدا می نماید، از تخلفات علمی در دانشگاه های داخل بیشتر است. این از آن جهت است که افرادی که در دانشگاه های خارج از کشور تحصیل یا تدریس می نمایند، طبیعتاً به پشتوانه اعتبار علمی خود امکان تحصیل در دانشگاه های معتبر را پیدا نموده اند و نیز نماینده ایران و ایرانی در جامعه علمی بین المللی هستند.

حال باید دید با توجه به خدشه دار شدن اعتبار علمی کشور با هر یک از موارد و مصادیق تقلب در مقالات محققان ایرانی، برخورد وزارت علوم و نهادهای امنیتی و قضایی با افراد متخلف چگونه خواهد بود و نیز این وزارت خانه چه راهکارهایی را برای مقابله با تقلب علمی در سطح بین المللی خواهد اندیشید؟